Mở đầu

Trong thời đại số ngày nay, dữ liệu hiện hữu ở khắp mọi nơi và đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong cuộc sống cũng như công việc của chúng ta. Từ việc chúng ta lướt Facebook, Tiktok hàng ngày, đặt vé xem phim online, cho đến cách các công ty lớn vận hành chuỗi cung ứng phức tạp, mọi thứ đều không ngừng tạo ra và tiêu thụ dữ liệu.

Ví dụ:

• Facebook biết chúng ta khi lướt trên bảng tin, sẽ dừng lại tại bài viết nào lâu, bài viết nào thu hút sự chú ý, chủ đề nào chúng ta thường xem, bạn bè nào chúng ta thường hay tương tác
• Các app đặt vé xem phim có dữ liệu về phim nào nhiều người xem, bộ phim thể loại nào thì thường được giới tính, độ tuổi nào quan tâm, ….

Nhưng bạn có bao giờ dừng lại và tự hỏi, với một khối lượng dữ liệu khổng lồ và đa dạng như vậy – từ những con số khô khan trong bảng tính Excel, các giao dịch ngân hàng, đến hình ảnh, video, bài đăng mạng xã hội, hay những dòng log hệ thống dày đặc – làm thế nào để chúng ta có thể lưu trữ, quản lý và quan trọng nhất là khai thác chúng một cách hiệu quả?

Trong mọi tổ chức, thông thường sẽ xuất hiện hai nhu cầu cốt lõi:

• Xử lý các hoạt động diễn ra hàng ngày
• Phân tích chiến lược dựa trên dữ liệu đã tích luỹ

OLTP và OLAP

OLTP (Online Transaction Processing) – Xử lý giao dịch trực tuyến

Hãy tưởng tượng bạn đang thực hiện một giao dịch trực tuyến: đặt một chiếc vé máy bay trên website hãng hàng không, chuyển tiền qua ứng dụng ngân hàng, hay đơn giản là mua một món hàng trên sàn thương mại điện tử.

Tất cả những hành động này đòi hỏi hệ thống phải xử lý ngay lập tức, đảm bảo tính chính xác tuyệt đối (tiền phải được chuyển đúng tài khoản, vé phải được xác nhận và không bị bán trùng) và diễn ra nhanh chóng, không làm bạn phải chờ đợi. Đó chính là bản chất của OLTP – Xử lý giao dịch trực tuyến.

OLTP tập trung vào việc xử lý một khối lượng lớn các giao dịch nhỏ, riêng lẻ diễn ra liên tục trong thời gian thực. Các ví dụ đời thường của hệ thống OLTP có ở khắp nơi quanh ta: máy tính tiền ở siêu thị (quét mã sản phẩm, trừ số lượng tồn kho, tính tiền), máy ATM rút tiền, hệ thống đặt phòng khách sạn, hay việc bạn cập nhật thông tin cá nhân trên một trang web

Đặc điểm quan trọng nhất của các hệ thống OLTP là ưu tiên tốc độ xử lý cực nhanh (thường tính bằng mili giây) và tính nhất quán của dữ liệu. Chắc chắn khách hàng sẽ không muốn tiền của mình bị “bốc hơi” hay thông tin đơn hàng bị sai lệch.

Hệ thống OLTP được thiết kế để đảm bảo điều đó. Chúng thường làm việc với dữ liệu hiện tại (trạng thái mới nhất của thông tin) và thực hiện các truy vấn tương đối đơn giản và lặp đi lặp lại, như tìm kiếm thông tin một bản ghi cụ thể (point query), thêm mới, cập nhật hoặc xóa dữ liệu dựa trên hành động của người dùng.

OLAP (Online Analytical Processing) – Xử lý phân tích trực tuyến

Tuy nhiên, từ góc nhìn của một nhà quản lý doanh nghiệp. Thay vì xử lý từng giao dịch nhỏ lẻ, bạn lại có những câu hỏi lớn hơn, mang tính chiến lược:

• “Trong quý vừa qua, dòng sản phẩm nào mang lại lợi nhuận cao nhất?”
• “Xu hướng mua sắm của nhóm khách hàng ở độ tuổi 25-35 là gì?”
• “Chiến dịch marketing giảm giá 10% vừa rồi có thực sự hiệu quả trong việc thu hút khách hàng mới không?”

Để trả lời những câu hỏi này, không thể chỉ nhìn vào một vài giao dịch đơn lẻ. Chúng ta cần phải xem xét một khối lượng dữ liệu lịch sử khổng lồ, tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn, và phân tích chúng từ nhiều góc độ khác nhau (ví dụ: theo thời gian, theo khu vực địa lý, theo dòng sản phẩm, theo kênh bán hàng…). Đây chính là lúc OLAP – Xử lý phân tích trực tuyến phát huy vai trò

Các hệ thống OLAP được thiết kế để hỗ trợ việc phân tích dữ liệu phức tạp, giúp khám phá các xu hướng, mẫu hình ẩn giấu và cung cấp những hiểu biết sâu sắc (insights) để hỗ trợ việc ra quyết định kinh doanh (một phần quan trọng của Business Intelligence – BI). Ví dụ về các tác vụ OLAP bao gồm: phân tích doanh thu theo vùng miền qua các năm , dự báo nhu cầu thị trường cho sản phẩm mới, phân khúc khách hàng dựa trên hành vi mua sắm, hay đánh giá hiệu quả hoạt động của các phòng ban.

Khác với OLTP, các truy vấn OLAP thường rất phức tạp, đòi hỏi quét qua hàng triệu, thậm chí hàng tỷ bản ghi để tính toán các chỉ số tổng hợp (như tổng, trung bình, đếm, tỷ lệ phần trăm). Do đó, thời gian phản hồi của các truy vấn OLAP có thể lâu hơn đáng kể, từ vài giây, vài phút đến hàng giờ, tùy thuộc vào độ phức tạp và khối lượng dữ liệu. Chúng làm việc chủ yếu với dữ liệu lịch sử được tích lũy qua thời gian.

Tại sao cần phân biệt OLTP và OLAP? Mâu thuẫn thúc đẩy sự tách biệt

Bạn có thể thắc mắc: tại sao không dùng chung một hệ thống cho cả hai việc? Câu trả lời nằm ở sự mâu thuẫn cơ bản trong nhu cầu và đặc tính của OLTP và OLAP.

Hãy hình dung thế này: Hệ thống OLTP giống như một quầy giao dịch ngân hàng luôn bận rộn, cần xử lý nhanh chóng yêu cầu nạp/rút tiền của từng khách hàng. Trong khi đó, hệ thống OLAP giống như một phòng họp lớn nơi các nhà phân tích đang xem xét sổ sách kế toán của cả năm, thực hiện những phép tính toán phức tạp để lập kế hoạch chiến lược.

Nếu cố gắng thực hiện cả hai việc trong cùng một “căn phòng” (tức là trên cùng một cơ sở dữ liệu), sẽ dẫn dàng xảy ra việc các truy vấn phân tích OLAP nặng nề, đòi hỏi nhiều tài nguyên (CPU, bộ nhớ, đọc/ghi đĩa) sẽ làm chậm hoặc thậm chí “tắc nghẽn” các giao dịch OLTP đang diễn ra.

Thử tưởng tượng giao dịch mua hàng online của bạn bị treo chỉ vì bộ phận phân tích đang chạy một báo cáo doanh thu khổng lồ trên cùng hệ thống. Điều này rõ ràng là không thể chấp nhận được đối với các hoạt động kinh doanh cốt lõi, vốn đòi hỏi sự ổn định và tốc độ

Database, Data Warehouse, Data Lake

Database (Cơ sở dữ liệu) truyền thống

Database truyền thống, đặc biệt là cơ sở dữ liệu quan hệ (Relational Database), đóng vai trò như cuốn sổ cái điện tử, là nền tảng lưu trữ dữ liệu cho hầu hết các ứng dụng mà chúng ta tương tác hàng ngày, từ mạng xã hội, ứng dụng ngân hàng đến các website thương mại điện tử. Chúng được thiết kế và tối ưu chủ yếu cho các tác vụ OLTP – xử lý giao dịch trực tuyến.

Đặc điểm chính của Database truyền thống:

• Loại dữ liệu: Chúng chủ yếu làm việc với dữ liệu có cấu trúc (structured data). Đây là loại dữ liệu được tổ chức một cách gọn gàng, ngăn nắp trong các bảng (tables), với các hàng (rows) và cột (columns) được định nghĩa rõ ràng, tương tự như cách bạn tổ chức dữ liệu trong một file Excel. Ví dụ: bảng Users có các cột UserID, UserName, Email, Password; bảng Orders có OrderID, UserID, OrderDate, TotalAmount.
• Schema (Lược đồ/Cấu trúc): Database truyền thống sử dụng cơ chế Schema-on-Write. Điều này có nghĩa là bạn phải định nghĩa chi tiết cấu trúc của các bảng (tên cột, kiểu dữ liệu của cột là gì – số, chữ, ngày tháng…) trước khi bạn có thể lưu trữ bất kỳ dữ liệu nào vào đó. Giống như bạn phải kẻ sẵn các cột trong sổ kế toán trước khi ghi chép các khoản thu chi vậy. Lược đồ này thường khá cứng nhắc (rigid) và việc thay đổi nó có thể phức tạp, nhưng chính sự cứng nhắc này lại giúp đảm bảo tính nhất quán và toàn vẹn của dữ liệu.
• Mục đích chính: Mục tiêu hàng đầu là phục vụ các hoạt động đọc, ghi, cập nhật, xóa (CRUD – Create, Read, Update, Delete) dữ liệu một cách nhanh chóng và đáng tin cậy, hỗ trợ trực tiếp cho các giao dịch OLTP của ứng dụng. Chúng cần đảm bảo mỗi giao dịch diễn ra thành công hoặc thất bại hoàn toàn (tính nguyên tử – Atomicity) và dữ liệu luôn ở trạng thái hợp lệ.
• Người dùng: Người dùng trực tiếp chính của các database này thường là các Kỹ sư Backend (Backend Engineers). Họ là những người xây dựng và bảo trì các ứng dụng, viết code để tương tác (đọc/ghi) với database. Người dùng cuối như chúng ta chỉ tương tác gián tiếp với database thông qua giao diện của ứng dụng web hoặc mobile.
• Ví dụ: Cơ sở dữ liệu lưu trữ thông tin tài khoản người dùng và bài viết của một diễn đàn trực tuyến, cơ sở dữ liệu quản lý thông tin sản phẩm, đơn hàng và khách hàng của một cửa hàng online, hay cơ sở dữ liệu chứa thông tin chuyến bay, lịch trình và đặt chỗ của một hãng hàng không.

Data Warehouse (Kho dữ liệu)

Khi một doanh nghiệp phát triển, họ thường có rất nhiều hệ thống hoạt động (OLTP) khác nhau: hệ thống quản lý bán hàng (POS), hệ thống quản lý quan hệ khách hàng (CRM), hệ thống quản lý kho (Inventory), hệ thống quản lý nhân sự (HR)…

Mỗi hệ thống lại có cơ sở dữ liệu riêng, dẫn đến tình trạng dữ liệu bị phân mảnh và cô lập (data silos). Việc tổng hợp dữ liệu từ tất cả các nguồn này để có một cái nhìn toàn cảnh về tình hình kinh doanh trở nên vô cùng khó khăn. Thêm vào đó, như chúng ta đã thảo luận, việc chạy các truy vấn phân tích phức tạp (OLAP) trực tiếp trên các hệ thống OLTP đang hoạt động sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu năng.

Để giải quyết những thách thức này, khái niệm Data Warehouse (Kho dữ liệu) đã ra đời vào cuối những năm 1980, đầu 1990. Bạn có thể hình dung Data Warehouse như một thư viện trung tâm khổng lồ, được xây dựng riêng biệt với các hệ thống hoạt động hàng ngày. Nó không trực tiếp phục vụ các giao dịch tức thời, mà nhiệm vụ chính là thu thập, tích hợp và lưu trữ dữ liệu từ nhiều nguồn OLTP khác nhau trong toàn doanh nghiệp, sau đó tối ưu hóa dữ liệu đó cho mục đích phân tích (OLAP) và Business Intelligence (BI)

Quá trình “nhập sách” vào thư viện – ETL/ELT:

Làm thế nào để dữ liệu từ các hệ thống nguồn khác nhau có thể được chuyển vào Data Warehouse một cách thống nhất? Đó là nhờ một quy trình quan trọng gọi là ETL (Extract – Transform – Load).

1. Extract (Trích xuất): Dữ liệu được lấy ra (trích xuất) từ các hệ thống nguồn khác nhau (database OLTP, file log, thậm chí cả dữ liệu từ các dịch vụ bên ngoài như Google Analytics hay hệ thống CRM của đối tác).
2. Transform (Biến đổi): Đây là bước quan trọng nhất. Dữ liệu thô được trích xuất thường không đồng nhất (ví dụ: ngày tháng có định dạng khác nhau, tên khách hàng viết hoa/thường lẫn lộn, đơn vị tiền tệ khác nhau…). Ở bước này, dữ liệu sẽ được làm sạch (loại bỏ lỗi, dữ liệu trùng lặp), chuẩn hóa (đưa về cùng một định dạng, đơn vị đo lường), tích hợp (kết hợp dữ liệu từ nhiều nguồn, ví dụ: liên kết thông tin khách hàng từ CRM với lịch sử mua hàng từ hệ thống bán lẻ), và biến đổi thành một cấu trúc (schema) phù hợp cho việc phân tích.
3. Load (Tải): Sau khi đã được “tút tát” sạch đẹp và đúng chuẩn, dữ liệu sẽ được tải vào Data Warehouse

Đôi khi, thứ tự có thể thay đổi một chút thành ELT (Extract – Load – Transform), tức là dữ liệu được tải vào Data Warehouse trước rồi mới thực hiện biến đổi tại đó. Cách tiếp cận này thường phổ biến hơn với các nền tảng dữ liệu hiện đại có khả năng xử lý mạnh mẽ.

Đặc điểm chính của Data Warehouse:

• Loại dữ liệu: Chủ yếu lưu trữ dữ liệu có cấu trúc hoặc bán cấu trúc đã được xử lý, làm sạch và tích hợp từ nhiều nguồn khác nhau. Dữ liệu ở đây không còn ở dạng thô như lúc ban đầu.
• Schema (Lược đồ/Cấu trúc): Vẫn sử dụng Schema-on-Write hoặc schema được định nghĩa trước, tương tự database truyền thống. Tuy nhiên, schema trong Data Warehouse thường được thiết kế theo mô hình hướng chủ đề (subject-oriented), tập trung vào các lĩnh vực kinh doanh cốt lõi như Bán hàng (Sales), Tiếp thị (Marketing), Tài chính (Finance), Nhân sự (HR)… thay vì theo cấu trúc của từng ứng dụng nguồn. Các mô hình phổ biến là Star Schema và Snowflake Schema, giúp tối ưu cho các truy vấn phân tích.
• Mục đích chính: Phục vụ các hoạt động phân tích dữ liệu lịch sử, tạo báo cáo quản trị (BI reports), khám phá insight kinh doanh và hỗ trợ ra quyết định chiến lược (OLAP). Nó giúp trả lời các câu hỏi “Tại sao?” và “Điều gì sẽ xảy ra?”.
• Người dùng: Người dùng chính là các Chuyên viên phân tích nghiệp vụ/kinh doanh (Business Analysts) , các nhà quản lý, lãnh đạo doanh nghiệp – những người cần các báo cáo tổng hợp, dashboard trực quan và những phân tích sâu sắc về tình hình hoạt động của công ty.
• Tính chất dữ liệu:
  • Tích hợp (Integrated): Dữ liệu từ nhiều nguồn được hợp nhất và chuẩn hóa, tạo ra một bức tranh toàn cảnh.
  • Bất biến (Non-volatile): Dữ liệu trong Data Warehouse một khi đã được ghi vào thì rất hiếm khi bị cập nhật hay xóa đi. Thay vào đó, các dữ liệu mới (ví dụ: doanh số của ngày hôm qua) sẽ được nạp thêm vào. Điều này giúp lưu giữ lịch sử thay đổi của dữ liệu theo thời gian.
  • Gắn nhãn thời gian (Time-variant): Dữ liệu luôn được gắn với một yếu tố thời gian (ngày, tuần, tháng, quý, năm), cho phép các nhà phân tích xem xét và so sánh dữ liệu qua các khoảng thời gian khác nhau, từ đó nhận diện xu hướng và mẫu hình phát triển.
  • Thường là Read-only: Các nhà phân tích chủ yếu thực hiện các truy vấn đọc dữ liệu chứ không sửa đổi dữ liệu gốc trong kho.

Việc xây dựng Data Warehouse được xem là nỗ lực quan trọng đầu tiên của các doanh nghiệp nhằm phá vỡ các “ốc đảo dữ liệu” (data silos) và tạo ra một “nguồn sự thật duy nhất” (single source of truth) cho việc báo cáo và phân tích. Trước khi có Data Warehouse, việc tạo ra một báo cáo tổng hợp đáng tin cậy, ví dụ như kết hợp dữ liệu bán hàng từ hệ thống POS với dữ liệu chi phí marketing từ phòng Marketing và dữ liệu tồn kho từ bộ phận Logistics, là một công việc cực kỳ thủ công, tốn thời gian và dễ sai sót. Quy trình ETL tự động hóa việc tích hợp và làm sạch này, cung cấp cho các nhà phân tích một bộ dữ liệu tập trung, nhất quán và đáng tin cậy để họ có thể đặt ra những câu hỏi phức tạp hơn về hoạt động kinh doanh.  

Data Lake (Hồ dữ liệu)

Data Warehouse đã giải quyết rất tốt bài toán tích hợp dữ liệu cho mục đích BI và báo cáo. Tuy nhiên, cùng với sự bùng nổ của Big Data và sự trỗi dậy của Khoa học dữ liệu (Data Science) và Học máy (Machine Learning – ML), Data Warehouse bắt đầu bộc lộ những hạn chế:

1. Kém linh hoạt: Cấu trúc dữ liệu (schema) phải được định nghĩa trước (Schema-on-Write) khiến việc thêm nguồn dữ liệu mới hoặc thay đổi cấu trúc trở nên tốn thời gian và công sức.
2. Khó xử lý dữ liệu phi cấu trúc: Data Warehouse được thiết kế chủ yếu cho dữ liệu có cấu trúc hoặc bán cấu trúc. Việc lưu trữ và phân tích các loại dữ liệu phi cấu trúc như văn bản (email, bài đăng mạng xã hội, đánh giá sản phẩm), hình ảnh, video, âm thanh, dữ liệu cảm biến (IoT)… là rất khó khăn hoặc không hiệu quả.
3. Chi phí lưu trữ cao: Việc lưu trữ một khối lượng dữ liệu khổng lồ, đặc biệt là dữ liệu lịch sử trong nhiều năm, trên các hệ thống Data Warehouse truyền thống có thể rất tốn kém.
4. Mất mát thông tin tiềm năng: Quá trình Transform trong ETL có thể làm mất đi một số chi tiết hoặc sắc thái trong dữ liệu gốc, mà những chi tiết này lại có thể hữu ích cho các mô hình Machine Learning hoặc các phân tích khám phá sâu hơn.

Để khắc phục những hạn chế này và đáp ứng nhu cầu mới của thời đại Big Data, khái niệm Data Lake (Hồ dữ liệu) đã xuất hiện.

Tương tự, Data Lake là một kho lưu trữ tập trung, có khả năng chứa mọi loại dữ liệu – từ dữ liệu có cấu trúc trong các bảng, dữ liệu bán cấu trúc như file JSON, XML, đến dữ liệu phi cấu trúc như text, ảnh, video – ở định dạng gốc (raw format) của chúng. Nó được thiết kế để xử lý khối lượng dữ liệu cực lớn (terabytes đến petabytes và hơn thế nữa) với chi phí lưu trữ thấp (thường tận dụng các dịch vụ lưu trữ đối tượng trên đám mây như Amazon S3, Google Cloud Storage).

Đặc điểm chính của Data Lake:

• Loại dữ liệu: Chấp nhận tất cả các loại dữ liệu: structured, semi-structured, và unstructured. Đây là điểm khác biệt lớn nhất so với Database và Data Warehouse.
• Schema (Lược đồ/Cấu trúc): Sử dụng cơ chế Schema-on-Read. Nghĩa là dữ liệu được đổ vào hồ mà không cần định nghĩa cấu trúc trước. Cấu trúc (schema) chỉ được áp dụng hoặc suy ra khi dữ liệu được đọc ra để phục vụ một mục đích phân tích cụ thể. Điều này mang lại sự linh hoạt tối đa, cho phép lưu trữ dữ liệu mới một cách nhanh chóng mà không cần lo lắng về việc phải thiết kế schema trước.
• Mục đích chính:
  • Lưu trữ tập trung mọi loại dữ liệu của tổ chức với chi phí thấp và khả năng mở rộng cao.
  • Cung cấp “nguyên liệu thô” cho các hoạt động Khoa học dữ liệu (Data Science) và Học máy (Machine Learning), đặc biệt là huấn luyện các mô hình phức tạp đòi hỏi dữ liệu gốc, chưa qua xử lý nhiều.
  • Phục vụ các tác vụ phân tích khám phá (exploratory analysis), nơi các nhà khoa học dữ liệu muốn tự do tìm tòi, khám phá dữ liệu mà không bị giới hạn bởi một cấu trúc định sẵn.
  • Xử lý Big Data và các luồng dữ liệu thời gian thực (streaming data).
• Người dùng: Người dùng chính của Data Lake là các Nhà khoa học dữ liệu (Data Scientists) và Kỹ sư dữ liệu (Data Engineers). Họ là những người cần truy cập vào dữ liệu gốc, đa dạng và có các công cụ để xử lý, phân tích dữ liệu này (ví dụ: Python với thư viện Pandas, Scikit-learn; R; Apache Spark…). Các Business Analysts cũng có thể sử dụng dữ liệu từ Data Lake, nhưng thường là sau khi dữ liệu đã được xử lý và đưa vào một lớp có cấu trúc hơn (ví dụ: thông qua Data Lakehouse hoặc các công cụ truy vấn SQL-on-Lake).
• Lợi ích:
  • Linh hoạt (Flexibility): Có thể lưu trữ mọi loại dữ liệu mà không cần định nghĩa schema trước.
  • Chi phí thấp (Low Cost): Tận dụng các giải pháp lưu trữ rẻ tiền, đặc biệt là trên cloud.
  • Khả năng mở rộng (Scalability): Dễ dàng mở rộng dung lượng lưu trữ khi dữ liệu tăng lên.
  • Hỗ trợ đa dạng công cụ: Có thể sử dụng nhiều loại công cụ và framework phân tích khác nhau trên cùng một dữ liệu.
• Thách thức – Nguy cơ “Đầm lầy dữ liệu” (Data Swamp): Chính sự linh hoạt của Data Lake cũng là con dao hai lưỡi. Nếu không có quy trình quản lý, kiểm soát chất lượng và tài liệu hóa (metadata management) tốt, Data Lake rất dễ biến thành một “đầm lầy dữ liệu” – một nơi chứa đầy dữ liệu không rõ nguồn gốc, chất lượng kém, trùng lặp, khó hiểu và không thể sử dụng được. Việc quản trị (governance) trong Data Lake là một thách thức lớn.

Sự ra đời của Data Lake đã thực sự trở thành yếu tố then chốt thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của Khoa học dữ liệu và Học máy trong môi trường doanh nghiệp. Các mô hình ML phức tạp thường “thích” dữ liệu thô, nơi chúng có thể tự mình khám phá các đặc trưng (features) và mẫu hình mà con người có thể bỏ qua hoặc loại bỏ trong quá trình Transform của ETL vào Data Warehouse. Data Lake cung cấp chính xác nguồn “nguyên liệu” đa dạng, khổng lồ và linh hoạt đó, cho phép các Data Scientist tự do thử nghiệm, xây dựng và huấn luyện các mô hình dự đoán, phân loại, gợi ý… mà không bị giới hạn bởi cấu trúc cứng nhắc của Data Warehouse truyền thống.

So sánh nhanh: Data Lake, Database, Data Warehouse

Ai/Vai trò nào làm việc với các hệ thống thông tin này?

Để những dữ liệu phức tạp này có thể được xây dựng, vận hành trơn tru và thực sự mang lại giá trị cho tổ chức, không thể thiếu vai trò của những con người với các kỹ năng chuyên môn khác nhau. Sự phát triển của các kiến trúc dữ liệu cũng kéo theo sự chuyên môn hóa ngày càng cao của các vị trí công việc trong lĩnh vực này.

• Backend Engineer (Kỹ sư Backend / Lập trình viên Backend): Đây là những người thường làm việc trực tiếp nhất với các Database truyền thống (OLTP). Nhiệm vụ chính của họ là xây dựng và duy trì phần “hậu trường” (backend) của các ứng dụng web hoặc mobile – chính là những ứng dụng tạo ra và tiêu thụ dữ liệu hàng ngày. Họ viết code để ứng dụng có thể đọc, ghi, cập nhật và xóa dữ liệu trong database một cách chính xác, hiệu quả và an toàn, đảm bảo các giao dịch OLTP diễn ra suôn sẻ.
• Business Analyst (Chuyên viên phân tích nghiệp vụ / kinh doanh – BA): BA là những người dùng của Data Warehouse. Họ là cầu nối giữa bộ phận kinh doanh và kỹ thuật. Sử dụng dữ liệu đã được làm sạch và tích hợp trong Data Warehouse, BA thực hiện các phân tích, tạo ra các báo cáo trực quan (dashboards), khám phá các xu hướng kinh doanh và cung cấp những insight giá trị giúp ban lãnh đạo đưa ra các quyết định sáng suốt hơn (hoạt động Business Intelligence – BI). Họ cần hiểu rõ về nghiệp vụ kinh doanh và có kỹ năng sử dụng các công cụ BI như Tableau, Power BI cũng như SQL để truy vấn dữ liệu.
• Data Scientist (Nhà khoa học dữ liệu): Đây là những “nhà thám hiểm” của thế giới dữ liệu, thường làm việc nhiều nhất với Data Lake (nhưng cũng có thể khai thác cả Data Warehouse). Công việc của họ không chỉ dừng lại ở việc phân tích dữ liệu quá khứ mà còn đi sâu vào việc khám phá dữ liệu thô, áp dụng các thuật toán thống kê và Machine Learning (Học máy) để xây dựng các mô hình dự đoán, phân loại, phát hiện bất thường, hoặc tìm ra những insight hoàn toàn mới lạ mà con người khó nhận biết. Họ cũng có thể tạo ra các tính năng sản phẩm dựa trên dữ liệu, ví dụ như hệ thống gợi ý sản phẩm “người mua X cũng mua Y” trên các trang thương mại điện tử. Họ cần nền tảng vững chắc về toán, thống kê, lập trình (thường là Python hoặc R) và kiến thức về các thuật toán ML.
• Data Engineer (Kỹ sư dữ liệu): Có thể nói Data Engineer là những người “thợ xây” chính của toàn bộ hạ tầng dữ liệu. Vai trò của họ cực kỳ quan trọng, đảm bảo “dòng chảy” dữ liệu được thông suốt và hiệu quả. Họ chịu trách nhiệm thiết kế, xây dựng, kiểm thử và bảo trì các “đường ống” ( dữ liệu (data pipelines), bao gồm cả việc triển khai quy trình ETL/ELT để di chuyển và biến đổi dữ liệu từ các hệ thống nguồn (OLTP) vào Data Warehouse hoặc Data Lake. Họ đảm bảo dữ liệu luôn sẵn sàng, đáng tin cậy và có thể truy cập được cho các Data Analyst và Data Scientist sử dụng. Kỹ năng cần thiết bao gồm lập trình, hiểu biết về các hệ thống database, data warehouse, data lake, các công cụ ETL và các nền tảng Big Data.
• Analytics Engineer (Kỹ sư phân tích): Đây là một vai trò tương đối mới nhưng đang ngày càng trở nên quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh của Modern Data Stack (Ngăn xếp dữ liệu hiện đại). Analytics Engineer hoạt động ở lớp trung gian, nối liền khoảng cách giữa Data Engineer và Data Analyst/Scientist. Trong khi Data Engineer tập trung vào việc xây dựng hạ tầng và đưa dữ liệu thô vào Lake/Warehouse, Analytics Engineer lại tập trung vào việc biến đổi (transform) dữ liệu thô đó thành những bộ dữ liệu (data models) sạch sẽ, có cấu trúc tốt, dễ hiểu, đáng tin cậy và được tối ưu hóa cho mục đích phân tích và báo cáo BI. Họ thường là những người rất giỏi SQL, thành thạo các công cụ mô hình hóa dữ liệu như dbt (data build tool), và có hiểu biết tốt về nhu cầu phân tích của nghiệp vụ.

Một số xu hướng mới

• Data Lakehouse: Như mình đã nhắc đến ở phần so sánh, Data Lakehouse là một kiến trúc lai đầy hứa hẹn, đang thu hút nhiều sự chú ý. Mục tiêu của nó là kết hợp những ưu điểm tốt nhất của cả Data Warehouse và Data Lake vào một nền tảng duy nhất. Cụ thể, nó cố gắng mang lại sự linh hoạt và chi phí thấp của Data Lake (lưu trữ mọi loại dữ liệu trên bộ nhớ rẻ tiền như object storage) cùng với các tính năng quản lý dữ liệu mạnh mẽ của Data Warehouse như cấu trúc dữ liệu (schema enforcement), đảm bảo tính toàn vẹn giao dịch (ACID transactions), quản trị dữ liệu (data governance) và hiệu năng truy vấn SQL cao. Bằng cách này, Data Lakehouse hướng tới việc đơn giản hóa kiến trúc dữ liệu tổng thể, giảm thiểu việc sao chép dữ liệu giữa Lake và Warehouse, và cho phép nhiều loại workload khác nhau (từ BI, SQL analytics đến Data Science, ML) cùng hoạt động hiệu quả trên một bản sao dữ liệu duy nhất.
• DataOps: Lấy cảm hứng từ thành công của DevOps trong lĩnh vực phát triển phần mềm, DataOps ra đời với mục tiêu áp dụng các nguyên tắc tương tự vào toàn bộ vòng đời của dữ liệu, từ khâu thu thập, xử lý, đến phân tích và cung cấp insight. DataOps nhấn mạnh vào Tự động hóa (Automation) các quy trình dữ liệu (như kiểm thử, triển khai pipeline), Giám sát (Monitoring) liên tục chất lượng và hiệu năng dữ liệu, và thúc đẩy Hợp tác (Collaboration) chặt chẽ giữa các nhóm liên quan (Data Engineers, Analysts, Scientists, nghiệp vụ). Mục tiêu cuối cùng của DataOps là tăng tốc độ đưa dữ liệu và insight đến người dùng, cải thiện chất lượng và độ tin cậy của dữ liệu, đồng thời giảm thiểu lỗi và các công việc thủ công lặp đi lặp lại.
• Reverse ETL: Nếu như ETL/ELT truyền thống tập trung vào việc đưa dữ liệu VÀO Data Warehouse hoặc Data Lake để phân tích, thì Reverse ETL lại làm điều ngược lại. Nó lấy những dữ liệu đã được xử lý, làm giàu, hoặc những insight giá trị (ví dụ: điểm số khách hàng tiềm năng, phân khúc khách hàng, dự đoán churn rate) từ chính Data Warehouse/Lakehouse và đẩy chúng TRỞ LẠI các hệ thống hoạt động hàng ngày mà các bộ phận nghiệp vụ thường xuyên sử dụng, như hệ thống CRM (Quản lý quan hệ khách hàng), công cụ Marketing Automation, nền tảng quảng cáo, hay công cụ hỗ trợ khách hàng. Việc này giúp “kích hoạt” dữ liệu phân tích, biến insight thành hành động cụ thể một cách nhanh chóng và tự động, giúp các nhóm Sales, Marketing, Customer Success… có thể cá nhân hóa tương tác, tối ưu chiến dịch và cải thiện trải nghiệm khách hàng dựa trên dữ liệu cập nhật nhất.
• Data Products & Data Mesh: Đây là một xu hướng mang tính chiến lược và tổ chức hơn là chỉ về công nghệ. Nó đề xuất một cách tiếp cận mới trong việc quản lý và chia sẻ dữ liệu trong các tổ chức lớn, đặc biệt là những nơi có nhiều bộ phận nghiệp vụ (domains) khác nhau. Thay vì tập trung tất cả dữ liệu và đội ngũ data vào một nhóm trung tâm (thường dẫn đến tắc nghẽn), kiến trúc Data Mesh đề xuất phân tán quyền sở hữu và trách nhiệm quản lý dữ liệu về cho chính các nhóm nghiệp vụ (domain teams) – những người hiểu rõ nhất về dữ liệu của mình. Mỗi domain team sẽ chịu trách nhiệm biến dữ liệu của họ thành các “Sản phẩm dữ liệu” (Data Products). Một Data Product không chỉ là dữ liệu thô, mà là một đơn vị logic hoàn chỉnh, bao gồm dữ liệu đã được làm sạch, mô hình hóa, có tài liệu rõ ràng, đáng tin cậy, dễ khám phá, dễ truy cập (thông qua các cổng ra – output ports được định nghĩa tốt) và có chủ sở hữu chịu trách nhiệm về chất lượng. Cách tiếp cận này nhằm mục đích tăng cường khả năng mở rộng, tính linh hoạt, chất lượng dữ liệu và giúp dữ liệu thực sự trở thành tài sản được quản lý tốt như các sản phẩm phần mềm khác trong tổ chức.

Để tổng kết lại một cách ngắn gọn nhất, bạn có thể nhớ:

• Database (Cơ sở dữ liệu): Lựa chọn hàng đầu cho các hoạt động hàng ngày, cần xử lý giao dịch nhanh chóng, đáng tin cậy với dữ liệu có cấu trúc. Nó là trái tim của các ứng dụng OLTP.
• Data Warehouse (Kho dữ liệu): Ngôi nhà lý tưởng cho việc phân tích kinh doanh (BI), tạo báo cáo quản trị, khám phá insight từ dữ liệu lịch sử đã được tích hợp và làm sạch, chủ yếu là dữ liệu có cấu trúc. Nó là trung tâm của các hệ thống OLAP.
• Data Lake (Hồ dữ liệu): Giải pháp tối ưu khi bạn cần lưu trữ mọi loại dữ liệu (bao gồm cả phi cấu trúc) ở dạng thô, với chi phí thấp và quy mô lớn, phục vụ cho các nhu cầu phân tích nâng cao, Khoa học dữ liệu và Học máy.